تفکر نقاد از ترکیب پنج فرایند زیر تشکیل شده است: 

۱- تفکر فعالانه: استفاده فعالانه از هوش، اطلاعات و توانایی‌ها به منظور مواجهه موثر با موقعیت‌های زندگی. 

۲- وارسی موقعیت‌ها توسط پرسشهای اکتشافی: یکی از جنبه‌های مهم تفکر نقاد، وارسی موقعیت‌ها به وسیله سوالات مختلف است. در واقع توانایی طرح سوالات مناسب از جمله سوالات مربوط به اطلاعات، کاربرد، تجزیه و تحلیل، ترکیب و ارزشیابی، یکی از قوی‌ترین ابزارهای تفکر است. 

۳- مستقلانه اندیشیدن: عبارت است از ادغام نظر خود در ساختارهای اجتماعی بدون فدا کردن استقلال یا خودمختاری شخص. 

۴- نگاه کردن به موقعیت از زوایای گوناگون: در این قسمت موضوع مطرح شده از دیدگاههای مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد. 

۵- ارائه نظرات و ایده‌ها به روشی سازمان یافته و به دور از قضاوت و سایر موانع ارتباطی موثر، بخش دیگری از تفکر نقادانه را تشکیل می‌دهند.